Europa

Het boek Grand Hotel Europa van Ilja LP heb ik vanavond uitgelezen. Alom wordt het geprezen als een meesterwerk, en als je dan ILP ziet glunderen in de betreffende televisie uitzending, dan onderstreept dat voor mij weer eens de kwetsbare kant van deze reus. Hij heeft iets ontzettend aandoenlijks in dat grote lijf van hem, met al die ringen en spelden en zijden dassen. Daar begrijp ik meer van, nu ik dit boek heb gelezen. Hij houdt van het verleden, van klassiek en van klasse, en kleedt zich als een eerbetoon aan de dag en aan het verleden. Maar de tere, afhankelijke persoon die er ook in is gekleed kan ik nooit helemaal uit mijn gedachten bannen. Dat komt in zijn boek ook wel naar voren. Het begint ermee dat hij net als in zijn vorige boek moet vertellen over zichzelf. Gelukkig is dat vruchtbare grond. Hij heeft ook veel te vertellen. Toch is de focus op zichzelf niet de sterkste kant van het boek, in mijn opinie. De eerste hoofdstukken lezen een beetje als een schilderij van Dan Robbins, je weet wel, zo één met genummerde vakjes waarbij elk getal een kleur voorstelt. ILP beschrijft bijvoorbeeld een kamer, en noemt dan alles op wat er te zien is - maar een sfeertekening is dat toch niet. Het is net of hij heel lang staat te wippen op de springplank vóór de duik in het diepe.
Heel leuk is het om mee te lezen met het proces van zijn uitgever, van een documentairemaker, al is die laatste karikaturaal. Het boek moet zich eerst in een soort startpositie wringen. Het allereerste stuk, over Abdul de piccolo, loopt goed maar daarna sleept het zich wat voort. Halverwege het boek wordt het allengs helderder. Ik vermoed dat het vooral is, dat ik in het eerste deel het meer universeel geldende mis. Het gaat wel heel erg over hoe ILP een relatie vorm geeft.

Hier is Europa in de bloei van haar leven

Daar waar het verhaal Kritik der Reinen Turismus wordt, wordt het interessanter. Het toerisme als vernietiger van dat wat het wil zien, authenticiteit, wordt mooi geïllustreerd. Daar ben ik het volmondig mee eens, laatst dat cruiseschip dat tegen een walkant van Venetië op botste is een wrang voorbeeld. Het Avondland als leverancier van weinig meer dan verleden is een boeiende invalshoek. Europa als oude, vermoeide maar geliefde vrouw. Er is intussen wel heel veel opgebouwd door hard werk in dat verleden. Puur toeval dat dat hier is gebeurd, of anders is het gebaseerd op uitbuiting, lijkt de boodschap. Maar dat druist in tegen de theorieën van Jared Diamond, die aangeeft dat het klimatologisch voordeel van Europa het verschil heeft gemaakt. Bovendien, het is een feit dat Europa vergrijst, maar dat euvel is voorbij zodra de geboortegolf van 1945 - 1955 gestorven is, dus rond 2040. Ik weet zo net niet of de focus in Europa echt alleen op het verleden ligt. Misschien is dat een oogklep van ILP als classicus.
Dat de focus zo heel erg op het heden ligt, dat lijkt me een groter probleem. Wat ik niet lees in dit boek is hoe rijk we zijn geworden, niet alleen het grootkapitaal (dat natuurlijk het allermeest) maar ook de Europeanen, Aziaten en Afrikanen erbij. Natuurlijk, er is nog armoede, maar het wordt minder. En die rijkdom, waarbij alleen consumeren als doel overblijft, die het mogelijk maakt dat 18-jarigen verveeld naar Thailand en Cambodja gaan, zonder zich voor te bereiden door die cultuur te bestuderen of zelfs maar te waarderen, die individuele vrijheid die het mogelijk maakt dat de eerste de beste snotneus op de trappen van de San Marco zijn broodje wil eten zonder zich te bekommeren om de impact op het dagelijks leven daar, die zorgt ervoor dat toerisme een ramp wordt voor de cultuur, en ook voor de natuur. Ik heb geen boter op mijn hoofd; mijn eigen gereis heeft ook impact. Maar het is makkelijk om te zeggen dat toeristen een verschrikking zijn, als je niet analyseert waaróm ze toeristen zijn. Het ideaal van Gelijkheid van de Franse Revolutie is in zijn eigen Verneinung doorgeschoten, en dat leidt tot respectloos, hufterig, egocentrisch en kortzichtig individueel gedrag, maar dan wel van een hele massa mensen. Dat is een maatschappelijk probleem, niet een individueel probleem.
Verder geloof ik niet zo in ongebreidelde influx van nieuwkomers. Een aantal daarvan kán inderdaad hier wonen en werken, maar het gros lijkt toch niet voldoende te zijn onderlegd om ook maar iets te kunnen in ons culturele systeem. Ze ontwikkelen is een optie, maar dat duurt minstens drie generaties. Dat maak ik niet meer mee... Het Europese culturele bouwwerk zal verdwijnen met de influx van nieuwe waarden. Dan blijft er niet veel meer over van waar Europa voor heeft gestaan, althans waar de Verlichting voor heeft gestaan. Ik vind dat bijzonder jammer, maar ach? elke toekomst is open.
Het is vermakelijk om te zien hoe ILP meelift op de successen van Dan Brown door een heuse speurtocht naar een verloren gewaand schilderij op te nemen. Dat geeft het boek iets van een thriller. En ik moet bekennen dat ik het eind van dit thriller verhaal heel erg charmant vind, een mooie vondst die een heerlijk hoopvol open einde inluidt.
Tot slot, of deze 'recensie' voldoende hout snijdt, weet ik niet. Ik weet wel dat het boek me aan het denken heeft gezet, en dus is het een goed boek.